IJs wandelroute door Zierikzee

We starten in de straat ‘De Mol’. Op de kruising van De Dam en De Mol was een spuisluis. Bij laag water werd deze geopend en stroomde het water met kracht weg, slibdeeltjes meenemend. Dan werd de krabbelaar of ‘mol’ ingezet. Niet de blinde versie die onder de grond leeft maar het refereert naar een schip voorzien van scherpe uitsteeksels waarmee de bodem losgewoeld werd en de haven vrijgehouden.

Hier bevond zich de Vierschaar, de rechtbank. En zetelde de rentmeester van Zeeland, werkzaam voor de Graaf van Holland, Zeeland en West-Friesland. Een machtig man die niet alleen zorgde voor het geld van de graaf, hij beheerde ook zijn goederen en was bestuurlijk een machtig man. Sinds 1358 heeft de Gravensteen hier haar plek, maar is in 1526 herbouwd. Voor de deur, op een houten schavot werden de vonnissen voltrokken. Jan Rap werd hier in 1784 opgehangen. Tot 1923 bleef het een huis van bewaring. Sinds 1984 vindt u hier het Maritiem Museum.

Het gasthuis dateert uit 2e helft 14e eeuw en diende als onderkomen voor arme vreemdelingen op doorreis en voor zieken. Het lag achter de huidige kerk, aan de Hoge Molenstraat. De kapel lag aan de straatzijde van dit pand. In 1652 werd het uitgebreid als kerkgebouw en is het momenteel in gebruik bij de Hervormde Gemeente. Aan de voorzijde is de galerij te zien, met veel zitplaatsen voor de kerk en daaronder de beurs die voorzag in handel in een tegen regen en sneeuw beveiligde ruimte. Iedere zaterdag staat hier de bloemenman.

Een heerlijke ruimte in het centrum van de stad. Hier kabbelde tot 1871 het water van een deel van de Oude Haven, Schuithaven en Zwemhaven, die door teruglopend gebruik werd gedempt. Links het Vrijstraatje, maar wat daar gebeurt vertellen we niet. Het Havenplein is het kloppend hart van de stad als ontmoetingsplek en op donderdagen de weekmarkt. In 1891 werd alsnog een deel van de Oude Haven gedempt en ontstond het Havenpark dat direct achter het Havenplein ligt. De muziektent herinnert aan het bezoek van Koningin Wilhelmina in 1907. De fontein dateert uit 1930, het jaar waarin het waterleidingsnet in gebruik werd genomen.

De Rooms-Katholieke kerk die stond aan de noordzijde van de Oude Haven werd te klein en het nieuwe kerkgebouw werd op de huidige plek in 1768 in gebruik genomen. De buitenzijde mocht niet op een bedehuis lijken. Pas in 1841 werd de huidige voorgevel aangebracht waardoor het meer op een kerk lijkt.

We bereiken de Oude Haven via het Kraanplein. Op dit plein stond tot 1871 een kraan die werd ingezet bij het lossen van schepen, bediend door kraankinderen. We lopen over het lager gelegen havengedeelte wat vroeger de ‘jaagpaden’ waren. Hier liepen de paarden die schepen bij ongunstige wind naar binnen en buiten trokken. De haven is nu in gebruik als museumhaven. Historische schepen hebben hier hun ligplaats.

Zierikzee dankt haar ontstaan, bloei en welvaart aan het water dat de stad via de haven binnenkomt. Het Witte Bruggetje vormt de verbinding tussen de beide havenpoorten. Maar het is ook de toegang tot de Oude Haven. De doorgang werd vroeger afgesloten met een stenen brug, in 1927 vervangen door een ijzeren klapbrug, maar sinds 1895 in de huidige vorm als dubbele ophaalbrug.

Stoere stadspoorten en verdedigingswerken beschermden de toegang tot de haven. De grachten, muren en poorten maakten Zierikzee tot een hechte vesting. In de 14e eeuw herrezen de havenpoorten en doorstonden zware belegeringen.

Zuidhavenpoort

De Zuidhavenpoort is opgetrokken van grote Zeewse moppen, telt drie verdiepingen en is bereikbaar via het traptorentje. De poort had een borstwering waarschter verdedigers positie konden innemen, de vier uitgebouwde hoektorentjes gaf zicht langs de poortmuren. In de muur zijn nu nog de geschutgaten zichtbaar waar in opgaande lijn het geschut op rijdende onderstellen werd geplaatst.

Noordhavenpoort

De Noordhavenpoort zag er vroeger zeker zo stoer uit als zijn broertje. Het vormt een bolwerk, waarvan het binnenplein wordt omringd door een ombouwing in hoefijzervorm en aan de buitenzijde tevens waterkering. Vanuit de sleuven werden bCAPRI ijs-wandelroute:elagers onthaald met gloeiende pek of kokende olie.

Zierikzee bezit het oudste carillon van Nederland. In 1550-1554 werden de klokken gegoten, sinds 1964 hangen ze in de Zuidhavenpoort. Op het halve en het hele uur worden vrolijke klanken uitgestrooid over de hoofden van de inwoners en watersporters.

Bij de havenmonding lagen in vroeger tijden een aantal scheepswerven. Ze bouwden schepen voor de koopvaardij en de visserij.
In de 19e eeuw liepen hier ook Oost-Indiëvaarders van stapel. Sinds 2004 is in deze loodsen, gebouwd voor de Zierikzeesche Houthandel, de Stads- en Commerciewerf gevestigd. Door vrijwilligers worden hier schepen gerestaureerd. Het is een initiatief van de Stichting Museumhaven Zierikzee, opgericht in 1990, die ook zorgt dat bij de werf en in de Oude Haven oude schepen een ligplaats hebben.

In de 16e eeuw verzandde de haven. Na het moedig doorstane maar verloren Spaans beleg van 1575/1576 bleef een verarmd Zierikzee achter. Een verbinding met open water zou Zierikzee nieuwe kansen moeten geven.

Van armoede naar welvaart

Over een lengte van 3 kilometer werd met primitieve middelen het Havenkanaal naar de Oosterschelde gegraven, geschikt voor koopvaardijschepen. De kade van de haven werd versterkt, bolwerken en verdedigingswerken werden aangelegd om de haventoegang te beschermen. Het bracht Zierikzee in de 17e eeuw welvaart en voorspoeden tot ver in de 18e eeuw telde de stad maritiem behoorlijk mee.

Sint Domusstraat 51. De visserij was de belangrijkste welvaartsbron van Zierikzee. Vissers vingen met name haring en kabeljauw. In het midden van de 17e eeuw bestond de Zierikzeese vloot uit zo’n 100 schepen die de vis in Zierikzee aan wal bracht en verkocht.

Visslop, vismarkt en vissersgilde

In het straatje dat vroeger de Visslop (nu Visstraat) heette bevond zich sinds 1470 de vismarkt dat in 1645 overdekt werd. In 1804 werd de vismarkt verplaatst naar het hofje van het Sint Jacobsgilde.

Staat u voor het vishuis? Dit ziet u.

In het midden is het afslagershuisje te zien waar de onderhandelingen plaatsvonden. Links de hal voor het schoonmaken van de vis. In het Sint Jacobshuis was ook het gilde van zeevarenden gevestigd waar de zakelijke belangen werden behartigd en waarschijnlijk ook veel visserslatijn werd gesproken 😉 Later werd dit het stedelijk arsenaal voor de voorraad kanonnen, geweren en munitie.

Dit is de oudste molen van Zierikzee. Het is gevestigd op het Bolwerk dat de haven beschermde.

Het Bolwerk van Zierikzee

Het Bolwerk bestaat aan de westzijde uit het in 1621 verrezen Blauwe Bolwerk dat nu nog steeds zichtbaar is en het uit 1652 daterende Oranje Bolwerk dat nu niet meer bestaat. Het hooggelegen bolwerk was een ideale plaats voor een molen.

De eerste versie van de molen

In 1723 werd op deze plaats eerst een houten korenmolen geplaatst en na enkele jaren werd deze in steen herbouwd.

Garancine voor productie van rode kleurstof

Aan de voet van de molen liggen maalstenen. Deze werden gebruik in de stoomgarancinefabriek die rond 1846 garancine produceerde, een rode kleurstof poeder. Het productieproces bestond uit meekrap dat met zwavelzuur en stoom werd behandeld. Na persing, droging en vermaling tussen de maalstenen ontstond het poeder. Meekrap was daardoor tientallen jaren voor Zierikzee van grote betekenis. Echter werd rond 1870 al een substituut gevonden uit steenkool en werd meekrap vervangen door suikerbiet.

‘Vraag Gij, Aanschouwers, wie dit huis heeft uitgebreid? ‘t Is Hemels liefde en gunst der Achtbare Overheid.’ Zo begint het opschrift boven de toegang van de Lutherse kerk die haar ontstaan dankt aan de Schandivaiers die voeren op de belangrijke Zierikzeese koopvaardijvloot. De originele bouws gaat tergu tot 1713 en de huidige vorm sinds 1755. De twee zwanen op het dak refereren naar de Luther.

Statig en voornaam staat het huis aan de zuidzijde van het Kerkhof, schuin tegenover de ingang van de Nieuwe Kerk. In1862 aangekocht om te dienen als Burgerweeshuis. Het oude weeshuis, aan de rechterzijde van het huidige pand, werd afgebroken en vervangen door eenvoudige woningen. De imposante achtergevel is uit 1740 maar de oudste delen van het pand dateren al uit de 15e eeuw. De vaas, in een nis boven de achterdeur, bevat briefjes met de namen van de weeskinderen uit de jaren 1890-1940. in 1747 logeerde Willem IV hier. Tegenwoordig is het pand in gebruik als galerie, beeldentuin, trouwlocatie en centrum voor creatieve workshops.

Stichting Filmtheater Zierikzee biedt een gevarieerd filmprogramma in avond en de middag. Het bevindt zich in een herenhuis uit de 18e eeuw, gebouwd in Lodewijk XVe-stijl dat in 1840 verbouwd is om als calicotweverij te dienen en daarom staat lokaal het pand bekend als ‘de weverij’. In 2011 werd het pand gered van de sloop nadat in de balken dakconstructie zogeheten ‘Emy-spanten’ werden ontdekt die op Europese schaal van bouwhistorisch groot belang zijn. De spanten zijn nog steeds in de foyer te zien. De filmzaal is tegen De Weverij aangebouwd.

Het stadssilhouet van de stad wordt beheerst door de Sint Lievensmonstertoren. Een reus van 62 meter, 281 treden en symbool van durf en eigenzinnigheid. Tijden van welvaart en tegenslag, belegeringen, watersnoden of bezettingen… de trouwe wachter bleef op zijn post. In 1454 werd gestart met de bouw van de 130 meter hoge toren, los van de laat-gotische kerk om schade tijdens de bouw te voorkomen. 18 meter hoger dan de hoogste toren van Nederland: de Domtoren met 112 meter. Omstreeks 1510 werd de bouw gestaakt, de stad verarmde en middelen ontbraken. De niet afgebouwde toren kreeg een lijst en een klokkenhuis met nooddak verloor veel van zijn schoonheid, maar is door de eeuwen heen steeds weer wat gerenoveerd. Aan de voet van de toren werd in de Varreput de lakens gespoeld die daarna aan de Raamstraat op ramen werd gespannen.

14e eeuw

19e eeuw

Schuin tegenover het stadhuis, in de Meelstraat staat het oudste woonhuis van Zierikzee. In de volksmond ‘Tempelierenhuis’ genoemd, ten onrechte omdat de Tempelieren hier niet gevestigd waren. In de gevel zijn nog vaag twee gebeeldhouwde hanen te ontdekken. Het voormalig kooopmanshuis dateert uit de 14e eeuw.

Enkele jaren geleden heringericht kunstenaarswijkje. Daarom omgedoopt tot Plein Montmaartre met een knipoog de de naam van de straat waaraan het lig: de Maarstraat. De echte betekenis van de straatnaam refereert naar ‘afval van vlees’. Hier woonde de Maarvrouw die dit bij de vleeshal om de hoek weghaalde.

Als enige stad in Nederland bezit Zierikzee nog al haar middeleeuwse poorten, vanaf de 16e eeuw vrijwel ongewijzigd. De Nobelpoort is de oudste uit midden 14e eeuw. De tijd van vooral pijl en boog, waarbij hoogte in het voordeel van verdedigers was. Met de komst van het kanon was dit verleden tijd. Herkomst van de naam is onzeker, volksoverlevering verteld over twee adelijke (nobele) dames Anne en Maria. Een van hen liep krom en daarom heeft een van de torenspitsen een lichte knik? Oorspronkelijk bevond zich voor de poort een ophaalbrug, eind 17e eeuw werd deze vervangen door de huidige dam. In het hoofdgebouw bevindt zich de poortdoorgang met loodzware poortdeuren met ijzerbeslag en smeedijzeren nagels. Links en rechts van het poortgebouw ziet u de twee ronde torenlichamen met een diameter van zes meter en 35 meter hoog. De een heeft 8, de ander 16 spitszijden. Ziet u al een ridder?

Hoog boven Zierikzee staat, op de toren van het stadhuis, Neptunes, de Romeinse god van de zee. Al vele eeuwen lang zetelt hier het stedelijk bestuur. Rond 1358 werd dit Renaissance pand in gebruik genomen. De trouwzaal werd rond 1779 gebouwd, waar destijds de schepenen vonnis toewezen. Na de herindeling in 1997, waarbij alle zes gemeenten werden samengevoegd, heeft het niet meer de functie als stadhuis, het museum herinnert aan roemruchte tijden. Wisselende tentoonstellingen tonen Zeeuwse meesters, tot november zijn de magische realistische schilderijen van Theo Voorzaadt met oa beelden uit Zierikzee.